Flaga, chorągiew czy sztandar - zaliczane do znaków weksylologicznych - ściśle łączą się z herbem, stanowiąc jedną z dyscyplin heraldyki. „Chorągiew to płachta płótna barwionego wg określonych zasad i przytwierdzona do drzewca". O jej kolorystyce decyduje barwa herbu. Nazwa pochodzi od mongolskich znaków wojskowych: orongo, horongo.

W Polsce chorągwi używali książęta już w X wieku, umieszczając na nich swe znaki w ulubionych barwach. W Europie to one daty początek herbom. Jeżeli herb zdobił chorągiew - była ona jednobarwna, bez niego - była podzielona na poziome pasy (górny uzyskiwał barwę godła herbowego, dolny - tarczy herbowej). W Polsce, jako flaga państwowa, pojawiła się na przełomie XIII i XIV wieku, a więc w okresie jednoczenia się poszczególnych jednostek terytorialnych. Przybrała barwę czerwoną z uwidocznionym na jej tle białym orłem. Z niewielkimi zmianami, w takiej postaci przetrwała do rozbiorów.

Odmianą flagi państwowej jest bandera (z hiszpańskiego: bander), umieszczana na okrętach wojennych i statkach handlowych. Pierwsza polska bandera pochodzi z 1562 roku, jako prywatna flaga królewska. Sztandar to z kolei rodzaj chorągwi wojskowej, używanej w armii Księstwa Warszawskiego oraz Królestwa Polskiego. Takież określenie noszą chorągwie organizacji społeczno-politycznych, a także szkół, zakładów pracy itp.

W źródłach historycznych nie zachowały się informacje jakoby Piła w przeszłości posiadała własną flagę. Przyjmując więc obowiązujące w heraldyce reguły, jej flaga powinna zawierać trzy kolory herbowe: czerwień, srebro (biel) i zieleń w układzie czteropasmowym poziomym lub pionowym, albo też na wzór flagi czeskiej dwóch pasów i trójkąta. Wspomnianą już uchwałą z 1990 roku, ustanawiającą oficjalny herb - Rada Miejska zalegalizowała również flagę miasta w układzie czteropasmowym poziomym.

Nazwa pieczęci wywodzi się z greckiego sfragis lub łacińskiego sigillum. Znana była już w czwartym tysiącleciu jako znak własnościowy, odciskany na rozmaitych dokumentach za pośrednictwem tłoków, które byty wykonywane w kamieniu (także szlachetnym), metalu (w tym na sygnetach ich właścicieli), wosku, laku, gumie, a nawet w cieście i papierze. Kształtowanie się pieczęci wiąże się z rozwojem słowa pisanego, choć w początkowym okresie jej stosowanie zastępowało podpis niepiśmiennego jej właściciela. Zawsze służyła - i służy - jako środek dowodowy wiarygodności. Otaczano ją wielką czcią i pilnie strzeżono, ustanawiając w tym celu specjalne urzędy: kanclerza, podkanclerza, sekretarza.

Zmianie ulegał kształt pieczęci, wielkość, przeznaczenie - w zależności od tego, kto ją używał. Pieczęcie nie tylko przystawiano na dokumentach (tzw. pieczęć gemowa), ale też do niego przywiązywano. Najstarsza z zachowanych pieczęci w Polsce pochodzi z 1054 roku. Należała do Rychezy, żony Mieszka II. Pieczęcie miejskie są znakiem-symbolem władzy miejskiej. Umieszczano na nich wizerunki świętych patronów miasta, elementy architektury (wieże, bramy, mury), a nierzadko podkreślały powiązania z właścicielem grodu (godło państwa dla miast królewskich, a rycerskie lub książęce - dla prywatnych). Od XIV wieku w pieczęci miejskiej pojawia się jego herb. Cechy rzemieślnicze używają pieczęci, na których widnieją ich narzędzia pracy.

Do 1989 roku w Polsce tylko dwadzieścia miast - dużych - mogło używać własnych pieczęci. Tymczasem na ziemiach polskich pod zaborem pruskim nawet wsie byty wręcz zobowiązane do ich stosowania.
Najstarsza z zachowanych pieczęci Piły, z czasów króla Zygmunta Augusta, zawiera na renesansowej tarczy rysunek spokojnie kroczącego w kierunku prawym jelenia, a wokół napis: SIGILLIUM REGI PILA ANNO... Roku nie można na niej odczytać. Pochodzi prawdopodobnie z roku 1571. Przed II wojną znajdowała się w zbiorach Muzeum Czapskich w Krakowie.

Kolejna ze znanych pilskich pieczęci nie ma już tarczy, a wokół rysunku herbu widnieje napis: SIGILLIUM OPPIDI PILA 1671. Jej odcisk z 1744 roku widnieje w księdze grodzkiej wałeckiej 63 f. 31., znajdującej się w Archiwum Państwowym w Poznaniu. Po zagarnięciu Piły przez Prusy pojawia się pieczęć ze skaczącym jeleniem z koroną królewską na głowie i napisem wokół: SIGILLIUM OPPIDI PILLA 1775. Z tego okresu zachowała się też z polskim napisem: PIECZĘĆ MAGISTRATU MIASTA NARODOWEGO PIŁY. Następna była już z napisem w języku niemieckim: STADGERICHT SIGEL ZU SCHNEIDEMUHL 1780. Napis na pieczęci z pierwszej potowy XIX wieku miał jeszcze brzmienie dwujęzyczne: STADT SCHNE-IDEMUL - PILA, natomiast w drugiej połowie - MAGISTRAT SCHNEIDEMUHL i widniał na niej orzeł pruski.

Wszystkie - zdaniem cytowanego F. Żmidzińskiego - znane pieczęcie polskiej Piły do 1772 roku miały rysunek jelenia bez korony, kroczącego w kierunku prawym, natomiast w czasach zaboru - aż do roku 1945 - z koroną i skaczącego w lewo. Jak już pisano przy okazji omawiania herbu Piły, Z. Boras prezentuje inną opinię w tej kwestii. To jednak wizerunek herbu i pieczęci, proponowany przez F. Żmidzińskiego, przyjęły za oficjalnie obowiązujący polskie władze Piły w 1946 roku. Tylko pośpiechem należy tłumaczyć przyjęcie takiej wersji.

Przypadająca w 1991 roku dwóchsetna rocznica uchwalenia Konstytucji 3 Maja stała się okazją dla ówczesnych władz samorządowych Piły, aby ponownie ustanowić oficjalny i obowiązujący wizerunek herbu, flagi i pieczęci miasta. Określony w przyjętej uchwale Rady Miejskiej rysunek herbu i pieczęci wydaje się być jednak niekonsekwentny. Zawiera bowiem niektóre elementy herbu polskiej Piły, jak też z czasów, gdy miasto znajdowało się pod zaborem. Kontrowersje wokół wyglądu herbu nie tylko nie zostały wyjaśnione, ale wręcz spotęgowane. Choć z drugiej strony heraldyk prof. M. Gumowski skłania się do przyjęcia w wizerunku jednego elementu niemieckiego, a mianowicie jelenia w pozycji skaczącej. Uzasadniając ostateczną wersję herbu pisze on: „Badając sprawę herbu m. Piły przy ustaleniu jego rysunku, należałoby moim zdaniem odrzucić koronę na głowie jelenia i ozdobę murowaną na jego tarczy jako naleciałość niemiecką, a w rysunku zostawić jelenia skaczącego, jak w herbarzu miast polskich ustaliłem. Korona ta nie jest nawet polska lecz pruska i wprowadzona została do herbu nie przez dekret rządu pruskiego, lecz przez uczonego Vossberga c. a. 1840 r." Nie dopowiada w swym wywodzie strony, w którą miałby poruszać się jeleń, przyjmując jedynie jego pozycję: w skoku.

Przyjęte przez Radę Miejską w 1991 i 1996 roku uchwały ustanowiły oficjalny herb, flagę i pieczęć miasta zgodnie ze wskazaniami heraldycznymi M. Gumowskiego.

Autor tekstu:
Andrzej Milczyński, "Herb i barwa miasta Piły", Towarzystwo Miłośników Miasta Piły, Piła 1999

Literatura:

• Józef Szymański „Nauki pomocnicze historii" PWN Warszawa 1976
• Zygmunt Boras, Zbigniew Dworecki „Piła, Zarys Dziejów" Urząd Miejski Piła 1993
• Zygmunt Boras „Rocznik Nadnotecki" - Herby i pieczęcie miasta Piły na tle heraldyki i sfragistyki innych miast polskich - tom XIX 1998 R. 29.