Kto chciałby uchylić rąbka historii, powinien wybrać się na przechadzkę szlakiem pilskich zabytków. Przetrwały do naszych czasów niektóre świątynie, wśród nich neogotycki kościół św. Stanisława Kostki z końca XIX w., neobarokowy kościół św. Rodziny na zachodnim brzegu Gwdy, a także niezwykle ciekawy pod względem architektonicznym kościół św. Antoniego z Padwy. Warto przespacerować się nielicznymi już dziś ulicami ze starą zabudową, aby przyjrzeć się kamienicom z przełomu XIX i XX stulecia. Obowiązkowo trzeba także odwiedzić dom Stanisława Staszica, w którym mieści się muzeum jego imienia.

Kościół p.w. św. Stanisława Kostki (ul. Browarna 13) - Najstarszym kościołem w Pile jest kościół św.Stanisława Kostki. Historia zbudowanej w stylu neogotyckim budowli sięga prawie 120 lat. Kościół pw. św. Stanisława Kostki (pierwotnie ewangelicki kościół Marcina Lutra) wzniesiony został w latach 1896-1897 jako kościół dla ewangelików z przedmieścia Bydgoskiego. Autorem projektu był prowizor kościelny i radny miejski Friedrich G. Rademacher. Budowla jednonawowa, w stylu neogotyckim, wybudowana na planie prostokąta, z wieżą zegarową nakrytą hełmem. W 1909 r. obok kościoła, wzniesiona została plebania. Świątynia pełniła dawniej funkcję kościoła garnizonowego. Od 1947 roku jest kościołem katolickim, od roku 1987 parafialnym.

                           fot. R Judycki

Kościół p.w. św. Antoniego Padewskiego (ul. Ludowa 10) - zbudowany w latach 1929-1930 wg projektu architekta Hansa Herkommera ze szkoły Bauhaus. Obiekt swoim katakumbowym wnętrzem oraz uproszczoną nowatorską formą architektoniczną, przypominającą wyglądem wczesny styl romański, nawiązuje do wiodącego w latach 30-tych stylu awangardowego budownictwa sakralnego. Kościół słynie z największego w Europie, drewnianego krucyfiksu, wykonanego z jednego kawałka drewna, o wysokości 7 m. Ściany we wnętrzu ozdobione są ciekawymi malowidłami, przedstawiającymi poszczególne sceny Drogi Krzyżowej. W przedsionku znajduje się tablica upamiętniająca Polaków, którzy zginęli w czasie II wojny światowej. Obszerna plebania Domu Zakonnego oraz stylowe krużganki wraz z dziedzińcem, tworzą w całości ciekawy architektonicznie kompleks zabudowy klasztornej.

                       fot. K. Dęga

Kościół p.w. świętej Rodziny (ul. Jana Bosko 1) - Kościół katolicki wzniesiony w latach 1912-1915 został zbudowany w stylu neobarokowym, w formie krzyża. Od strony zachodniej dwie wieże zwieńczone hełmami z latarniami. Wnętrze trójnawowe, bazylikowe. Pod chórem tablica pamiątkowa inicjatora budowy świątyni ks. Adalberta Lenza. Świątynia była początkowo kościołem pomocniczym, od 1945 roku jest kościołem parafialnym, w którym posługę duszpasterską sprawują Salezjanie. Organy w kościele św. Rodziny są jedynym tego rodzaju instrumentem w regionie. Pochodzą z początków XX wieku, reprezentują styl romantycznego budownictwa organowego, z brzmieniem – co szczególnie ważne – które nie zmieniło się od czasu budowy, aż do dziś. Organy posiadają trakturę pneumatyczną z 32 głosami (w tym 3 języczkowymi) i piękną, stylizowaną szafę barokową.

                          fot. D. Bogdański

Muzeum Okręgowe (ul. Browarna 7) – gromadzi obiekty z przeszłości miasta i okolic, organizuje wystawy. Stała ekspozycja obejmuje wyposażenie wnętrz mieszczańskich od l połowy XVII w. do l połowy wieku XX. Prowadzi również działalność wydawniczą i organizuje badania archeologiczne. Mieści się w willi włoskiej - siedzibie przedwojennego Konsulatu RP.

                      fot. R. Judycki

Muzeum Stanisława Staszica (ul. Browarna 18) niewielki, skromny domek, w którym prawdopodobnie urodził się w roku 1755 ks. Stanisław Staszic - wybitny mąż stanu, polityk i uczony. Budynek zniszczony w wyniku drugiej wojny światowej, odbudowany po wojnie, obecny kształt, zbliżony do pierwotnego, otrzymał w roku 1986.W muzeum znajduje się ekspozycja pamiątek związanych z Jego życiem i wieloraką działalnością publiczną, zbiór Jego książek i ich tłumaczeń oraz mebli i obrazów z epoki. Muzeum prowadzi ożywioną pracę naukową, edukacyjną i wystawienniczą.

                     fot. B. Chodera