13 kwietnia 1990 roku rządowa agencja TASS potwierdziła, że to NKWD wiosną 1940 roku rozstrzelało polskich jeńców wojennych. Wyjaśnił się los ponad 23 tysięcy ofiar bestialskiej zbrodni - oficerów, podoficerów, szeregowych Wojska Polskiego - funkcjonariuszy Policji Państwowej. Wśród tych osób było wielu wspaniałych ludzi: wybitnych dowódców Wojska Polskiego i Policji Państwowej, artystów, naukowców, lekarzy, prawników, inżynierów, wielu nauczycieli różnego typu szkół. Ojców, synów, mężów, braci - członków również pilskich rodzin. To właśnie rodziny ofiar broniły prawdy o Katyniu, Miednoje koło Tweru, Piatichatkach na przedmieściu Charkowa, Bykowni koło Kijowa. Prawdy, która przez wiele lat była ukrywana i niedostępna. 

Tym bardziej chcemy mówić i przypominać o ofiarach zbrodni katyńskiej. Dlatego dziś, po zakończeniu uroczystości pod pomnikiem Ofiar Stalinizmu, na ul. Kusocińskiego posadzono dęby pamięci – dla tych którzy związani byli z mieszkańcami naszego miasta.

W ten sposób Piła dołączyła do programu edukacyjnego "Katyń... ocalić od zapomnienia" prowadzonego już od 10 lat przez Stowarzyszenie Parafiada im. św. Józefa Kalasancjusza.

Pilskie dęby już wkrótce znajdą się na mapie obok innych miast. Dęby rosną w w granicach Polski, ale również w Australii, USA, Rosji, Szwajcarii, Norwegii, Kanadzie, Wielkiej Brytanii, Niemczech, Bułgarii, na Węgrzech, Litwie, Łotwie, Białorusi, Ukrainie i Cyprze.

Jednak pamiętać musimy, że ważnym jest budowanie Pomników Pamięci o ofierze ich życia nie tylko w postaci materialnej, jakich już wiele powstało, lecz także w umysłach i sercach całego społeczeństwa.

Ufam, że Pomniki Pamięci pozostaną w umysłach młodzieży biorącej udział w dzisiejszej uroczystości, że może wskażą im drogi życiowe oparte na najlepszych wzorach bohaterów "Polskiej Golgoty Wschodu". -  mówił Prezydent Piotr Głowski.

 

 

Dziękujemy uczniom, harcerzom i kadetom z klasy wojskowej Centrum Kształcenia Nauka. Dziękujemy wojsku: dowódcy Garnizonu Piła majorowi Maciejowi Gumowskiemu, komendantowi Garnizonu - kapitanowi Ireneuszowi Taborowi, 104 Batalionowi Logistycznemu z Wałcza.

 

Dębami pamięci upamiętnieni zostali:

 

ST. POST. STEFAN BARTUSIK – ur. 02.08.1895 r. w Bobrownikach k. Będzina, syn Tomasza, Przodownik Policji Państwowej, po zakończeniu kampanii wrześniowej 10 grudnia 1940 r. został aresztowany przez NKWD przebywał w więzieniu w Kostopolu w obwodzie rówieńskim w Kijowie, a od 28 marca 1940 r. w Kijowie. Figuruje na liście straconych na str. 90, poz. 194 w książce „Śladami Zbrodni Katyńskiej”, wyd. 1988 r.

ST. POST. LUDWIK PAWALCZYK – ur. 05.08.1890 r. w Rakojadach w pow. Wągrowieckim, syn Juliusza Józefa – starszy posterunkowy Policji Państwowej, służył w Lubieszowie, aresztowany przez NKWD we wrześniu 1939 r., został wywieziony do więzienia w Kowlu i nie dał więcej znaku życia. Figuruje na liście zamordowanych str. 166 poz. 51 w książce „Śladem Zbrodni Katyńskiej”, wyd.  1988 r.

MJR MICHAŁ TELEŻYŃSKI – ur. 1886 r. we Włodzimierzu Wołyńskim syn Fiodora– Poseł na Sejm, aresztowany przez NKWD w Grudniu 1939 r. Więziony w Włodzimierzu, a następnie w Kijowie. Jest na liście straconych poz. 62, str. 167 wg. Książki „Śladem Zbrodni Katyńskiej”, wyd. 1998 r.

POR. ANTONI MATAREWICZ – ur. 03.06.1898 r. w Wilnie, syn Stanisława,  nauczyciel, kierownik szkoły we Wornianach pod Wilnem, podporucznik piechoty rez. zmobilizowany do  86.  Pułku Piechoty, w wyniku działań wojennych dostał się do niewoli radzieckiej, umieszczony został w obozie w Starobielsku. Przysłał dwie kartki pocztowe nadane dnia 9.03.1940 r. i 07.04.1940 r. figuruje na liście Straconych J. Tucholskiego „Mord w Katyniu” str. 453.

LONGIN BOJARUNIEC - ur. w 1901 r. w Wieziszkach,  syn Stanisława i Heleny, kapitan artylerii, zawód wykonywany sędzia – zginął w Starobielsku.

 

POR. ZYGMUNT CEPIL – ur. 1913 r. w Mostkach, syn Andrzeja -  student akademii sztuk pięknych. w roku akademickim 1938/39 kończy IV rok studiów w Akademii Sztuk Pięknych. V roku już nie rozpoczyna. W ramach powszechnej mobilizacji 28 sierpnia 1939 zostaje wcielony do 20 Pułku Ułanów. Po wybuchu wojny jego pułk zostaje rozbity. Dostaje się do niewoli. Jego kolega – podporucznik rezerwy Kazimierz Chmielewski, któremu udaje się uciec z transportu polskich jeńców na wschód, dostaje od Zygmunta srebrną papierośnicę i zegarek kieszonkowy z prośbą o przechowanie i przekazanie rodzinie. Pamiątki te trafiają do bliskich przed Bożym Narodzeniem 1939 r. To były wyjątkowo smutne święta. Rodzina, mimo że traci nadzieję na powrót Zygmunta do domu, nieustannie szuka informacji o jego losie. Ta przychodzi dopiero w latach 90-tych. Na str. 84 książki „Mord Katyński” Jędrzeja Tucholskiego znajduje się nazwisko Zygmunt Cepil. Rodzice nie doczekali informacji o losie syna.

 

 

 

POR. KAZIMIERZ HRYNIEWIECKI – urodzony 1904 w Zacierzewie, syn Jana, z zawodu nauczyciel, w 1939 r. służył w 5 pułku piechoty w Wilnie. Rodzina posiada jeden list.

POR. TADEUSZ ZBIGNIEW PĘKALSKI – 22.11.1910 r. w Burakanowie – lekarz chirurg, syn Kazimierza,  52PP, Baon Sanitarny.

STEFAN DOMAZER– ur. 26.10.1894 r. w Siedlikowie, syn Franciszka, plutonowy, był funkcjonariuszem Policji Państwowej, ewakuowany na wschód, dostał się do niewoli radzieckiej. Osadzony w Ostaszkowie, stamtąd przesłał do rodziny jedną kartkę pocztową. Figuruje na liście ofiar – J. Tucholski „Mord w Katyniu” str. 811, poz. 34.

AUGUSTYN DORSZ – ur. 09.08.1884 r.  w Hersztupowie koło Leszna, syn Augustyna, był posterunkowym Policji Państwowej  w Czarnkowie, w czasie ewakuacji na tereny wschodnie dostał się do niewoli radzieckiej i trafił do obozu w Ostaszkowie, przysłał  stamtąd jedną kartkę pocztową.  Figuruje na liście ofiar  J. Tucholski „Mord w Katyniu”  na str. 283.

FRANCISZEK DYMKOWSKI - ur. 08.12.1904 r. w Bartodziejach pow.  Pułtuskim, syn Franciszka, komendant posterunku Policji Państwowej w Połajewie. Pozycja na liście zaginionych – wykaz nr 045/3 z dn. 22.04.1940 r. str. 277, poz. 40 – sporządzony  przez NKWD.

JAN GÓRNIAK– ur. 1905 r. w Iwanówce, syn Wincentego, Plutonowy Rezerwy Wojska Polskiego, został zmobilizowany i przydzielony do Policji Państwowej. Dostał się do niewoli radzieckiej i umieszczony w obozie w Ostaszkowie, skąd przysłał jedną kartkę pocztową. Znajduje się na liście ofiar straconych J. Tucholski „Mord w Katyniu”.

IGNACY GRUCHALSKI  -– ur. 04.07.1897 r. w Słokowie, syna Jana, starszy posterunkowy z Wyrzyska podczas ewakuacji na wschód dostał się do niewoli radzieckiej. Osadzony w Ostaszkowie, umieszczony na liście zamordowanych w książce J. Tucholskiego „Mord w Katyniu”  na str. 292.

MICHAŁ KWAŚNIK  - przodownik Policji Państwowej – ur. 22.09.1895  w Dębach, syn Antoniego – zastępca komendanta Policji Państwowej. Wzięty do niewoli,  osadzony w Ostaszkowie, z obozu do rodziny nie dotarła żadna korespondencja.  Znajduje się na liście straconych J. Tucholski „Mord w Katyniu” str. 897, poz. 61).

FRANCISZEK MATUSIK – ur. 08.11.1924 r. w Bereźne – starszy przodownik Policji Państwowej , był komendantem posterunku PP w Niemowiczach. Wzięty do niewoli Sowieckiej, trafił do obozu w Ostaszkowie. Przysłał stamtąd jedną kartkę. Figuruje na liście straconych.

FRANCISZEK MARKOWSKI  - ur. 10.01.1899 r.  w Arcugowie koło Gniezna, syn Walentego – służył w Komendzie Powiatowej Policji w Obornikach Wielkopolskich. Ewakuowany na wschód, trafił do Ostaszkowa. Przysłał stamtąd jedną kartkę. Figuruje na liście zaginionych str. 77, nr akt sprawy 3131.

STANISŁAW WALERZAK – ur. 1910 r. w Warszawie, syn Jana, był posterunkowym Policji Państwowej przy Komendzie Głównej PP Tamże, wzięty do niewoli, osadzony w Ostaszkowie napisał do rodziny jeden list (zaginął w czasie wojny w Warszawie) – znajduje się na liście straconych J. Tucholski „Mord w Katyniu” str. 365.

MICHAŁ LEWANDOWSKI - ur. 30.08.1900 r. w Ślesinie pod Bydgoszczą, syn Jana .

STEFAN JAN STRZAŁKOWSKI – ur. 10.02.1899, syn Karola i Wandy,  kapitan pilot, służył w Głównej Składnicy Lotniczej Nr 1,  miejsce pochówku nieznane.

KAPITAN ARTYKLERII LONGIN BOJARUNIEC – syn Stanisława, ur. w 1901 r.  w Wieziszkach, z zawodu sędzia.

 

STARSZY STRAŻNIK JÓZEF MARCINIAK –  syn Walentego i Marii z domu Mazurek, ur. 19 lutego 1896 we Wronczynie koło Poznania. W latach 1902-1909 uczęszczał do szkoły powszechnej we Wronczynie, gdzie w latach 1905-1907 r. brał udział w strajku szkolnym i odmówił posłuszeństwa nauczycielom w nauczaniu języka niemieckiego. W 1914 r wcielony do wojska pruskiego. Będąc na froncie zachodnim zbiegł z armii i 24 grudnia 1918 r. przybył do Poznania, gdzie wstąpił do Polskiego Koła Konspiracyjnego. Weteran Powstania Wielkopolskiego, walczył w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. Po zawieszeniu broni został zwolniony z wojska dnia 21 sierpnia 1921 r. 28 października 1921 r. zgłosił się do Straży Celnej. W styczniu 1938 r. odznaczony Brązowym Medalem za długoletnią służbę. W 1939 wyruszył na wojnę, z której już nie powrócił. Jego nazwisko widnieje na liście ofiar zbrodni katyńskiej.

 

 

 

 

Trwają prace nad opracowaniem kolejnych biogramów. Każdy dąb posadzony w ramach akcji "Katyń... ocalić od zapomnienia" otrzymuje specjalny certyfikat i umieszczony ostaje na mapie dębów. Szczegóły: http://www.katyn-pamietam.pl/

 

GALERIA

Tekst i opracowanie : Katarzyna Sztafel

zdjęcia: Aleksandra Kramkowska

zdjęcia J. Marciniaka i Z. Cepila pochodzą z archiwów rodzinnych